ضرب و جرح چیست؟ | مجازات ضرب و جرح عمدی | شرایط قصاص کردن در ضرب و جرح

ضرب و جرح چیست؟

ضرب به صدماتی گفته می‌شود که بدون شکستگی یا خونریزی بر اعضای بدن وارد می‌شود و آثاری مانند کوفتگی، سرخی، کبودی، سیاه شدن و پیچ خوردن ایجاد می‌کند.

جرح نیز به صدماتی گفته می‌شود که به از‌هم‌گسیختگی بافت‌های بدن منتهی شود. جرح اغلب با خونریزی همراه است، مانند خراشیدگی یا پارگی پوست یا شکستن استخوان و نقص یا قطع عضو.

مجازات ضرب و جرح عمدی

لازم است بدانیم مجازات اصلی و اولیه ضرب و جرح از نوع عمدی مانند قتل عمدی، قصاص کردن است. یعنی همان‌طور که اولیای دم مقتول (بستگان درجه اول مقتول که صاحب خون او هستند) می‌توانند درخواست کنند که قاتل کشته شود، در ضرب و جرح نیز شخص آسیب‌دیده می‌تواند عین همان آسیبی که ضارب به او وارد کرده، تحت نظر قاضی بر جسم ضارب وارد نماید.

اما از آن‌جا که عملاً امکان شبیه ‌سازی دقیق عین همان آسیب وجود ندارد، و به ‌اصطلاح امکان مماثلت وجود ندارد، قصاص کردن قابل اجرا نیست و به ‌جای آن، برای هر نوع آسیبی که به بدن بزه‌ دیده وارد می‌شود، مبلغ معینی در قانون تعیین شده که دیه نام دارد و مرتکب جرم در صورت درخواست مجنی‌علیه مکلف به پرداخت آن به وی می‌باشد.

اگر انواع ضرب و جرح عمدی به ‌قدری شدید باشد که موجب نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضای بدن یا منتهی به ‌مرض دایمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل قربانی گردد، مطابق ماده 614 قانون تعزیرات مصوب 1375 مرتکب جرم، علاوه بر محکومیت به پرداخت دیه، به تحمل دو تا پنج سال حبس محکوم‌ خواهد شد. ضارب ممکن است عمل ضرب و جرح را به وسیله اعضای خود مانند دست و پا و دندان انجام دهد یا از وسایل دیگری مانند سنگ، چوب، چاقو، سلاح و… استفاده کند. درصورتیکه جرح وارده منتهی به ضایعات شدید مذکور نشود، ولی ضارب (وارد‌کننده ضربه) از اسلحه یا چاقو و امثال آن استفاده کرده باشد، مطابق تبصره ماده 614 قانون تعزیرات سال 1375 به سه ماه تا یک ‌سال حبس محکوم خواهد شد.

بدین‌ترتیب ملاحظه می‌فرمایید که در ماده 614 به نتایجی که از جرم به‌دست می‌آید، توجه شده، و تبصره، به وسیله ارتکاب جرم را مدنظر قرار داده است. گاهی ممکن است که کسی بدون استفاده از سلاح سرد یا گرم به دیگری ضربه‌ای وارد کند که هیچ‌گونه آثار ظاهری حتی در حدّ سرخ‌شدگی و کبودی در بدن شخص مضروب باقی نگذارد. در این حالت، پرداخت دیه منتفی است، لکن طبق ماده 567 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 امکان محکومیت مرتکب به 91 روز تا 6 ماه حبس یا 11 تا 30 ضربه شلاق وجود دارد.

شرایط قصاص کردن در ضرب و جرح

برای اینکه جرح موجب قصاص شود، باید «شرایط عمومی قصاص کردن » و «شرایط اختصاصی قصاص عضو» وجود داشته باشد. شرایط عمومی قصاص در مواد 301 به بعد قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بیان شده است. البته در صورتی حکم به قصاص داده می‌شود که مرتکب جرح، پدر یا از اجداد پدری قربانی جرم نباشد و مجنیٌ‌علیه هم عاقل و در دین با مرتکب مساوی باشد. علاوه بر این، برای محکوم شدن به مجازات قصاص، مرتکب باید عمد داشته باشد. شرایط جنایت عمدی در ماده 290 قانون مجازات اسلامی بیان شده است.

شرایط اختصاصی قصاص عضو نیز چنین‌اند:

– محل عضو مورد قصاص با مورد جنایت یکی باشد؛

– قصاص با مقدار جنایت مساوی باشد؛

– خوف تلف مرتکب یا صدمه بر عضو دیگر نباشد؛

– قصاص عضو سالم در مقابل عضو ناسالم نباشد؛

– قصاص عضو اصلی در مقابل عضو غیراصلی نباشد؛

– قصاص کردن عضو کامل در مقابل عضو ناقص نباشد.

در صورتی که هر یک از شرایط عمومی و اختصاصی قصاص کردن وجود نداشته باشد، مرتکب جرم به پرداخت دیه محکوم خواهد شد. بنابراین، در جنایت غیرعمدی بر اعضا و جنایت عمدی که قصاص ندارد یا قصاص در آن ممکن نیست یا بر دیه مصالحه شده است، دیه پرداخت می‌شود. مواد 558 به بعد قانون مجازات اسلامی قواعد عمومی دیه اعضا را بیان کرده است.